«شب شعر» در پانزدهمین نشست خود، شامگاه دوشنبه 24 دی، با موضوع فراز و نشیب قالب های شعری/ رباعی، دو بیتی و سه گانی» و اجرای محمود اکرامی فر، میزبان دکتر علیرضا فولادی، شاعر و استاد دانشگاه کاشان و دکتر محمد رضا تقی دخت، شاعر و پژوهشگر بود.

فضای مجازی، مؤثر در ایجاد شعر کوتاه

دکتر فولادی در مورد جایگاه شعر کوتاه در شعر معاصر ایران توضیح داد: ما باید ببینیم می خواهیم با چه گفتمانی شعر بگوییم. کسی که می خواهد حکمت بگوید به شعر کوتاه روی می آورد. ادبیات و شعر معاصر ما تحت تأثیر ژورنالیسم به وجود آمد. در یکی دو دهه اخیر فناوری اینترنت، همان تأثیری که روزنامه ها در ایجاد ژانرهای جدید گذاشتند را روی ایجاد شعر کوتاه گذاشت. از دهه 80 شعر کوتاه گسترش پیدا کرده و به سمت قالب های کلاسیک بیشتر تمایل پیدا شده و اینها همه به دلیل نیاز است.

خیام، اوج رباعی

دکتر تقی دخت در رابطه با تفاوت رباعی دو بیتی گفت:  قالب دو بیتی مانند رباعی چندان قالب رسمی نبوده است و در حقیقت برای ادبیات عامه است. دایره مطالبی که در رباعی گفته شده بسیار گسترده است. رباعی که اوج آن را در خیام می بینیم، در همه دوره ها وجود داشته است.

دکتر فولادی در مورد رباعیات خیام گفت: در رباعی پردازی کسی به بزرگی خیام نیامده است چون خیام تمام اصول رباعی به ویژه قسمت گفتمان حکمی را در رباعی اجرا کرده است و تعریف رباعی با توجه به رباعیات خیام درست شده است.

دکتر فولادی ، پدر سه گانی،  در مورد قالب سه گانی که مشابهاتی دارد توضیح داد: ما از ابتدای کار در مورد سه گانی، سعی کردیم دو گفتمان اصالت و هویت دائما در آن وجود داشته باشد. اصالت یعنی شعر ریشه و کهن الگو داشته باشد. گفتمان هویت یعنی اینکه شعر در قالب سه گانی باشد. ما دوست داریم سه گانی هم به سمت جلو برود و هم ریشه اش مشخص باشد. ریشه اش در فرهنگ عامه ما مثل خشتی ها و خسروانی ها هست. تفاوتش در این است که با توجه به عدم توفیق آن قالب ها، دستگاهی ایجاد شد که فرم مکانیزه نشود و هر وزنی خواستیم به کار ببریم اما ضربه را بزنیم و گفتمان حکمی را که برای شعر رسمی است رعایت کنیم.

سه خشتی ها تجربه زیستی کرمانژهای خراسان

حسن روشان، شاعر و استاد دانشگاه از خراسان شمالی، میهمان تلفنی برنامه در مورد سه گانی و پیشینه آن در ادبیات خراسان گفت: سه خشتی های ما شعر سه مصراعی و حجایی ادبی است. پیشینه این شعر به خسروانی های ایران باستان برمی گردد. سه خشتی ها تجربه زیستی کرمانژهای خراسان هستند.

دکتر تقی دخت، شهرتی که قالب سه گانی در کوتاه زمان پیدا کرد را از عوامل بحث برانگیز بودن آن برشمرد و از دکتر فولادی در مورد کارکرد زبانی سه گانی پرسید.

فولادی، نویسنده «بوطیقای سه گانی و مسائل آن» ، پاسخ داد: بوطیقا تمام شده نیست و ما هنوز در مرحله تکامل هستیم. در ذهن من یک سه گانه بوطیقا هست. با سه گانی سد ایجاد شده برای نوآوری ها شکست و انرژی ها آزاد شد و رباعی به سه گانی تبدیل شد. سه گانی در مقابل سه خشتی نیست بلکه از یک خانواده هستند.

سه گانی 90 درصد نو است

حسن روشان در مخالفت با دکتر فولادی گفت: نمی شود یک قالب را دو بار خلق کرد. می توانیم بگوییم آقای دکتر فولادی از ظرفیت سه خشتی استفاده کردند و آن را امروزی کرده اند و ما از آقای دکتر ممنونیم که یک قالب کمتر شناخته شده ی کرمانژهای خراسان را در زبان مدرن آورده اند اما توقع داریم در مورد ریشه های سه گانی که سه خشتی هست پنهان کاری نکنند.

دکتر فولادی در پاسخ گفتند: من نگفته ام سه گانی را خلق کرده ام. ابداع یعنی نو آوری، یعنی اضافه کردن فرم یا محتوا بر فرم ها و محتواهای گذشته. به نظر من سه گانی 90 درصد نو است. اینکه چرا انقدر رونق گرفت خواست خدا بوده است. آیا این کار کوچکی است که چیزی را از یک خرده فرهنگ وارد فرهنگ بزرگتر کنیم؟

وی در مورد تفاوت سه گانی و هایکو گفت: تمام حرف سه گانی در مقابل هایکو این است که فقط تصویر نباشد. سه گانی دید اشراقی دارد و از تصویر معنا تولید می کند.

مجله ادبی «شب شعر» به تهیه کنندگی کوروش انصاری، هر دوشنبه شب در حوزه ادبیات، ساعت 23 روی انتن شبکه 4 می رود.