هنرمند محصول جامعه اش است/ سینما، ابزار ایدئولوژیک دولت ها

شب سینما در هشتمین نشست خود، شامگاه 7 آذر، با موضوع « جامعه شناسی وسینما» و اجرای مسعود فراستی، میزبان دکتر پرویز اجلالی، جامعه شناس و عضو هیئت مدیره انجمن جامعه شناسی ایران، بود.
فیلم، محصول زندگی اجتماعی
دکتر اجلالی بعد از بیان مقدمه ای از تاریخ سینما ،جامعه شناسی در سینما را اینطور توضیح داد: فیلم از نظرمحتوایی یک پدیده اجتماعی هم هست و طبیعی است که جامعه شناسان به سینما به عنوان یک پدیده اجتماعی نگاه کنند.جامعه شناسان راجع به سینما اینطور فکر می کنند که فیلم محصول زندگی اجتماعی است و از طرفی از لحاظ ساختاری نیز سینما یک نهاد اجتماعی است.
جامعه شناسی یک رشته علمی است که بخشی است از یک رشته علمی بزرگتر به نام مطالعات سینمایی. جامعه شناسی یک دیدگاه سینمایی مخصوص دارد ولی در عین حال پروژه های مطالعاتی متفاوت هم دارد.
هنرمند محصول جامعه اش است
وی در مورد نگاه جامعه شناسان به سینما گفت: دو افراط و تفریط در دریافت از هنر از جمله سینما وجود دارد. یک دریافت ،مانند چیزی که بوردیو می گوید، این است که دیدن فیلم خوب و رفتن به اپرا ابزاری است برای تمایز طبقاتی. از طرفی دیدگاه دیگری هست که می گوید هنرمند موجود فوق العاده ایست و ارتباطی با جامعه ندارد، ساخته هایش باید ستایش شود. من با این دیدگاه مخالفم، هنرمند با جامعه پیوند دارد و محصول جامعه اش می باشد. واز طرفی اینکه هنرمند تنها محصول جامعه است و از خودش چیزی ندارد نیز درست نیست.
دکتر اجلالی ادامه داد: از نظر جامعه شناسی سینما هم ایدئولوژی است و هم شناخت. هنر مثل علم است اما نگاهش با نگاه علم متفاوت است. علم پدیده ها را تجزیه می کند، هنر به یکباره در می یابد. علاوه بر اینها هنر کار انسانی است.
سینما، محصول زندگی اجتماعی
فراستی در مخالفت با دکتر اجلالی گفت: سینما برای تحلیل جامعه شناسی ابزار نیست بلکه بر جامعه اثر می گزارد و از جامعه اثر می پذیرد. مکاتب جامعه شناسی بحث فردیت هنرمند را بسیار نازل می کنند.
دکتر اجلالی در پاسخ به این نقد تصریح کرد: سینما یک پدیده چند بعدی است و می شود از زوایای مختلف بررسی شود. این زوایا در مقابل هم نیستند بلکه با هم ترکیب شده اند. تمایز جامعه شناسان با بقیه، تاکید بر این موضوع است که سینما محصول زندگی اجتماعی است. نگاه درست جامعه شناسی به سینما این است که میان جهان فیلم و جهان اجتماعی و واقعی پیوند معقول برقرار کند. پیوند معقول الزاما این نیست که هر چه در فیلم هست در جامعه نیز هست. پیوند معقول یعنی یک پیوند قابل توجیه که بتوانیم ارتباطی پیدا کنیم که این فیلم بازتاب چه شرایطی بوده است. از این زاویه فیلمساز سعی در ربط دادن فیلم به شرایط اجتماعی دارد.
سینما، ابزار ایدئولوژیک دولت ها
در ادامه فراستی در مورد سینمای آمریکایی ذکر کرد: سینما آمریکا را آمریکا می کند و بهترین ابزار آمریکایی ها است برای اینکه بگویند ما این را از جهان می خواهیم.
اجلالی در پاسخ گفت: همه دولت ها سعی می کنند که هر هنری به خصوص سینما را تبدیل به ابزار ایدئولوژیک کنند. حتی اگر دولت ها این کار را نکنند این ایدئولوژی از دل جامعه بیرون می آیند.البته در همین فیلم های هالیودی بسیاری حرف های مثبت و ارزشی نیز گفته می شود. اصولا هیچ اثر هنری به نظر من فقط ایدئولوژیک نیست.
اجلالی در پایان بیان کرد: یکی ار ویژگی های مهم دیدگاه های جدید مطالعات فرهنگی و سینما توجه به مخاطب است و اینکه آیا تماشاگر فیلم را همانگونه میفهمد که فیلمساز می خواهد؟
«شب سینما» پنجمین شب از « شب های هنر» با محوریت بررسی مفاهیم تخصصی سینما و نقد آن ها ، به تهیه کنندگی سلمان وکیلی ،هر سه شنبه شب ساعت 23 به صورت زنده از شبکه چهارم سیما پخش می شود.