در «میز علم» برنامه‌ی یکشنبه 6 تیر، حسین فروتن به‌عنوان مجری-کارشناس «چرخ»، میزبان دکتر یوسف مرادی، باستان‌شناس و سرپرست کاوش‌های باستان‌شناختی جندی‌شاپور بود.
مرادی صحبت‌هایش را با بحث درباره‌ی باستان‌شناسی آغاز کرد: «اساسا امروزه باستان‌شناسی راهش را از عتیقه‌جویی جدا کرده است. باستان‌شناسی یک روشی است که به شیوه‌ی معقول و منطقی بر اساس شواهد و مدارک مادی به بازسازی بخشی از فرهنگ گذشته می‌پردازد. باستان‌شناس‌ها بر مبنای این شواهد مادی به دنبال این هستند که روابط انسان‌ها و تعامل انسان با محیط‌زیست در گذشته را درک کنند. اشیا و آثار تاریخی صامت اما گویا هستند و با زبان بی‌زبانی با باستان‌شناس‌ها صحبت می‌کنند. ما بر مبنای این آثار باید به روابط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، مذهبی، رابطه‌ی دین و دولت و ... در گذشته پی ببریم. بنابراین باستان‌شناسی یک رشته‌ی کاملا علمی است و با رشته‌های دیگری مانند فیزیک، شیمی، پزشکی و ... ارتباط دارد.»
سرپرست کاوش‌های باستان‌شناختی جندی‌شاپور درباره‌ی اهمیت این منطقه گفت: «به گواه متون تاریخی گندی‌شاپور یا جندی‌شاپور یکی از چهار شهر مهم دوره‌ی ساسانی در کنار شهرهای شوش، شوشتر و ایوان کرخه در استان خوزستان بوده که پس از پیروزی شاپور یکم بر والرین امپراتور روم و فتح انطاکیه در سال 256 میلادی ساخته شده است. مورخان می‌گویند پادشاه ساسانی با کمک الگوی شهرسازی رومی، به‌خصوص شهر انطاکیه، شهری جدید را می‌سازد. این شهر بعدها به نام‌های جندی‌شاپور، گندی‌شاپور، نیلات و ... هم شناخته می‌شود. جندی‌شاپور در سده‌های نخستین اسلامی یکی از کانون‌های مهم سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و علمی ایران بوده است. امروزه تپه‌هایی در شمال روستای اسلام‌آباد وجود دارد که احتمالا این همان شهر جندی‌شاپور کهن باشد.»
مرادی در ادامه‌ی گفت‌وگو به موضوع ناپدید شدن شهر جندی‌شاپور پرداخت: «مطالعات باستان‌شناسی روش‌مند و جدی درباره‌ی جندی‌شاپور صورت نگرفته بود. نخستین بررسی‌ها و کاوش‌های باستان‌شناختی در سال 1963 توسط یک هیات آمریکایی انجام شده. این هیات یک نقشه را بر اساس عکس‌های هوایی منتشر کرده است. این کاوش‌ها تا دو سال پیش متوقف شده بود تا اینکه من دو سال پیش توانستم کاوش‌های باستان‌شناسی را در این شهر مهم انجام بدهم. شهری که جایگاه رفیعی در جهان باستان داشته و خدمات بزرگی به جهان اسلام داشته است. این شهر مقر اسقف اعظم خوزستان بوده. در این شهر بود که مانی پیامبر به دربار شاپور یکم راه پیدا می‌کند و می‌تواند به ترویج آیین مانویت بپردازد. به لحاظ سیاسی اتفاقات مهمی در جندی‌شاپور رخ داده است. به لحاظ اقتصادی جندی‌شاپوریکی از مراکز مهم توسعه و صنعت، به‌ویژه در نساجی و پارچه‌بافی بوده است. همچنین قند بخش‌های زیادی از ایران از جندی‌شاپور تامین می‌شده است. جندی‌شاپور یکی از بزرگترین مراکز علمی و دانشگاهی جهان باستان بوده. شاپور یکم به خاطر علاقه‌ای که به علم و ادبیات داشته دستور می‌دهد مراکز آموزشی را در تعدادی از شهرهای خوزستان از جمله شوش، رامهرمز و ... بنا بگذارد اما جندی‌شاپور سرآمد همه‌ی آنها بود».
دکتر مرادی در ادامه‌ی این گفت‌وگو درباره‌ی جندی‌شاپور، اولین شهر دانشگاهی جهان توضیح داد: «دانشگاه جندی‌شاپور که در دوران شاپور یکم ساخته شد، در زمان شاپور دوم اهمیت به‌سزایی پیدا کرد. طوری که پزشکان حاذق مصری و هندی و ... در این دانشگاه تدریس می‌کردند و از سراسر دنیا برای تحصیل به این دانشگاه می‌آمدند. در زمان خسروی اول نخستین کنگره‌ی بین‌المللی پزشکی در دانشگاه جندی‌شاپور برگزار و قطعنامه‌ای در آن صادر و نتایج آن به دو زبان منتشر می‌شود. دانشگاه جندی‌شاپور نه‌تنها یک مرکز علمی بوده، بلکه پناهگاهی برای دانشمندان کشورهای دیگر بوده که مورد بی‌مهری قرار می‌گرفتند. به‌طور مثال در سده‌ی ششم بسیاری از فیلسوفان نوافلاطونی و یونانی که از آتن اخراج شدند، به دانشگاه جندی‌شاپور آمده‌اند. در جندی‌شاپور زندگی مسالمت‌آمیزی بین اقوام و مذاهب وجود داشته. در این شهر دین مسیحی، زرتشتی، مانوی، یهودی و بعدها مسلمانان در کنار هم زندگی کرده‌اند. این چندفرهنگی که دنیای غرب امروز ترویج می‌کند، ما در 1700 سال پیش در جندی‌شاپور تجربه کرده‌ایم. آنچه این‌ها را کنار هم نگه می‌داشته، ایمان به کارشان و علم و خدمات جندی‌شاپوریان به اسلام بوده است. این جندی‌شاپوریان بوده‌اند که در دوره‌ی عباسی علم و دانش ایران پیش از اسلام را به جهان اسلام منتقل کرده‌اند. جالب است بدانید که حارث بن کلبی ثقفی پزشک پیامبر اسلام(ص) فارغ‌التحصیل دانشگاه جندی‌شاپور بوده. به روایت ابن ندیم پیامبر(ص) به بیماران توصیه می‌کرده به جندی‌شاپور بروید و از پزشکان جندی‌شاپور خدماتی را بگیرید. بیمارستان‌های بزرگ جهان اسلام مثل عضدی و رشیدی در بغداد و دمشق تحت تاثیر جندی‌شاپور بوده‌اند.»
مرادی در پایان صحبت‌هایش درباره‌ی دلایل از بین رفتن شهر جندی‌شاپور گفت: «افول جندی‌شاپور هم ناگهانی نبوده و به تدریج اتفاق افتاده است. با برآمدن اسلام بسیاری از زرتشتیان جندی‌شاپوری حاضر به پرداخت جزیه نبوده‌اند و شهر را ترک کرده‌اند. وقتی جمعیت رفت، اقتصاد جندی‌شاپور افول کرد. کانال‌های آبرسانی از گل‌ولای پر شدند و از بین رفتند. به خاطر همین دیگر قادر به زندگی در شهر نبوده‌اند و طوایف دیگری به شهر حمله و آن را غارت کردند.»
در بخش روایت خبری «چرخ»، محمود حاج‌زمان، روزنامه‌نگار علم، به ابعاد مختلف خبر تغییر الگوی گرمایش جهانی در مقایسه با دو هزار سال گذشته پرداخت. کارشناس علم «چرخ» توضیح داد که الگوهای گرمایش جهانی نشان می‌دهد که این الگو طبیعی نیست و در نتیجه‌ی فعالیت‌های بشر، آلودگی‌ها و افزایش گازهای گلخانه‌ای به وجود آمده است.
در بخش دیگری از برنامه هم گزارشی مستند از جزییات کار علیرضا نادری، یکی از شناخته‌شده‌ترین پروانه‌شناس‌های ایران روی آنتن رفت. او توضیح داد که در دنیا 20 هزار گونه پروانه وجود دارد که 440 گونه‌ی آنها در ایران زندگی می‌کنند.
«چرخ» به تهیه کنندگی الهه بهبودی، روزهای یکشنبه، دوشنبه و سه‌شنبه، ساعت 19 به‌صورت زنده از شبکه‌ی چهار پخش می‌شود.
ارسال دیدگاه
ارسال
جهت مشاهده دیدگاه های کاربران کلیک نمایید
دیدگاه ها